Exotica in de Bijlmer (Beeldvorming 2)
De afgelopen week was er een relletje over het boek Alleen maar nette mensen van Robert Vuijsje. Hij zou daarin tendentieus over negers in de Bijlmer schrijven. Het zou ook de toch al negatieve beeldvorming over Amsterdam Zuidoost versterken, zo werd beweerd. Ik ben net aan het boek begonnen, maar ik heb nu al genoeg vooroordelen gelezen over rijke en intellectuele joden in Oud-Zuid dat dit kritiekpunt onevenwichtig lijkt. En zinloos bovendien, want het is fictie.
Vuijsje schrijft vanuit het perspectief van de blanke man die valt op negerinnen. Daar zijn er wel meer van. Net zoals blanke vrouwen wel eens over zwarte mannen fantaseren, en andersom.
In de Amerikaanse literatuur barst het van de boeken waarin vanuit het perspectief van de zwarte man over de blanken wordt geschreven. Native Son van Richard Wright en Invisible Man van Ralph Ellison zijn twee fascinerende romans over de angst en frustratie van de zwarte man in een door blanken gedomineerde wereld. Het gevoel niet erbij te horen, de angst de eigen groep te verliezen door er wel bij te willen horen; die emoties zag je bij de zwarte Amerikanen loskomen op de dag dat Obama tot president werd verkozen.
James Baldwin in de Bijlmer van New York.
Mijn Amerikaanse favoriet is Another Country van James Baldwin, over gedoemde liefdesrelaties tussen zwarten en blanken in de culturele scène van New York.
Een Nederlandse roman van een Surinamer of Antilliaan over de raciale verhoudingen in het blanke Holland ken ik eigenlijk niet. Dubbelspel van Frank Martinus Arion is een meesterwerk, maar dat speelt zich af op Curaçao. Het handelt wel over ras en sociale afkomst, maar het is vooral gericht op de eilandsamenleving.
Het wordt dus tijd dat er een zwarte schrijver opstaat om de Bijlmerversie van de Nederlandse etnische werkelijkheid neer te zetten. Al denk ik niet dat zo’n roman zo zwartwit (…) zal zijn als de Amerikaanse boeken. De Bijlmer is een diffuse wereld in een vervreemdende omgeving. Net als Paramaribo, dat mij sterk aan Almelo deed denken: een rustige Nederlandse provinciestad in de Zuid-Amerikaanse jungle, waar je een hoop mensen ziet denken: wat doe ik hier eigenlijk? Vandaar misschien ook dat er in Nederland zoveel Surinamers wonen. Uit geen enkele andere kolonie in de wereld zijn na de onafhankelijkheid naar verhouding zoveel inwoners geëmigreerd als Suriname.
De Bijlmer is niet te vergelijken met de rest van Nederland, maar het is veel meer dan alleen maar Surinaams. Het is ook Afrikaans. Hoe vind je daar een gemeenschappelijke noemer? Speelt hier een liefdesverhaal van een zwarte jongen en een blank of islamitisch meisje dat de raciale verhoudingen in het postmulticulturele Nederland neerzet? Vuijsje heeft met zijn boek in ieder geval een mooi thema aangeroerd. Dat hij een paar dingen wat sterk aanzet is normaal. Zoals de opmerking dat blanken niet durven te winkelen op de Amsterdamse Poort. Want dat is onzin.
Robert Slagt